Evaluatie pakketmaatregel: patiënten maken meer gebruik van zelfzorg

Sinds 1 januari 2019 worden paracetamol (1000 mg), vitamine D en calcium niet meer vergoed door zorgverzekeraars, omdat deze middelen ook als zelfzorgmiddel vrij verkrijgbaar zijn bij drogist of apotheek. Het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) heeft sinds de invoering van de pakketmaatregel gemonitord wat de effecten hiervan zijn. Nivel constateert dat huisartsen, zoals verwacht, de middelen die niet meer vergoed worden minder vaak voorschrijven. Veel mensen kopen en betalen hetzelfde, of een vergelijkbaar ander middel, nu zelf en laten daarmee zien dat zij in staat zijn om verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid te nemen.

Substitutie vitamine D en calcium

Naast deze beoogde effecten ziet het Nivel ook ongewenste effecten van de maatregelen. Bij vitamine D valt op dat het door huisartsen vaker wordt voorgeschreven in week/maand doseringen, die nog wel vergoed worden. Deze zijn aanzienlijk duurder dan vitamine D in dagdosering. Voor calcium geldt dat huisartsen meer combinatiepreparaten hebben voorgeschreven. Daarnaast is een klein deel van de mensen die de middelen nog wel nodig hebben, ermee stopt.

Substitutie paracetamol

In het onderzoek valt op dat in plaats van paracetamol 1000 mg duurdere middelen of middelen met een minder gunstig risicoprofiel voorgeschreven worden door huisartsen, zoals fentanyl, oxycodon en tramadol. De substitutie lijkt plaats te vinden omwille van kostenbesparing voor de patiënt. De vraag of het zelf betalen van paracetamol daadwerkelijk een financiële barrière is, wordt beantwoord in het artikel Kosten van paracetamol: vrije verkoop versus recept.

Vanuit het oogpunt van veiligheid is het verschuiving naar zwaardere pijnmedicatie een ongewenste ontwikkeling, omdat deze middelen meer nadelige effecten hebben dan paracetamol. Bij de opioïden komt daar het gevaar op verslaving bij. De voorschrijvers van deze zwaardere medicatie zouden bovendien met een passend zelfzorgadvies bijdragen aan het betaalbaar houden van de gezondheidszorg.

Gesprek over geneesmiddelen

De evaluatie van de pakketmaatregel brengt tevens aan het licht dat bij veranderende medicatie, vaker gesproken moet worden met patiënten over hun geneesmiddelengebruik. Wanneer patiënten een ander middel of hetzelfde zelf kopen en betalen, of helemaal stoppen met een middel, is het van belang dat hun (huis)arts en apotheek hiervan op de hoogte zijn, bijvoorbeeld vanwege interacties met andere medicatie. De resultaten laten echter zien dat er weinig gesproken is met de (huis)arts of apotheek over veranderingen na invoering van de pakketmaatregelen. Zo is in ongeveer de helft van de situaties niet met de (huis)arts of apotheek besproken dat gestopt is met een middel.

Neprofarm vindt het positief dat de pakketmaatregel ertoe geleid heeft dat meer mensen verantwoordelijk zijn geworden voor hun eigen gezondheid. Het is goed dat de middelen die niet meer vergoed worden ook minder worden voorgeschreven door huisartsen. Voor huisartsen en apothekers ligt er de uitdaging om patiënten beter voor te lichten over de mogelijkheden en het gebruik van zelfzorgmiddelen. Meer communicatie met patiënten over hun medicatie, draagt bij aan zelfredzaamheid van de patiënt.